خطر سرایت توضیح داده شده: بررسی تهدیدات سیستماتیک در مالی جهانی
ریسک سرایت نمایانگر پتانسیل یک شوک، شکست یا بحران محلی در یک بخش از سیستم مالی یا اقتصاد است که میتواند گسترش یابد و موجب ایجاد اضطراب گسترده در سایر بخش‌ها یا بازارهای ظاهراً نامرتبط شود. از دیدگاه یک تحلیلگر مالی با تجربه، درک این پدیده پیچیده بسیار مهم است، به ویژه با توجه به اینکه بازارهای جهانی به طور فزاینده‌ای به هم پیوسته میشوند. این تنها یک مفهوم نظری نیست بلکه یک تهدید ملموس است که با شواهد بحران‌های تاریخی و به طور مداوم توسط مقامات مالی تحت نظارت قرار می‌گیرد.
سرایت معمولاً از طریق کانال‌های قابل شناسایی گسترش مییابد، که از پیوندهای مالی مستقیم تا واکنشهای رفتاری کمتر ملموس متغیر است. شناسایی این مسیرها برای شرکت‌کنندگان در بازار و نهادهای نظارتی به منظور ایجاد تاب‌آوری حیاتی است.
ساده‌ترین شکل آلودگی ناشی از مواجهات مالی مستقیم بین نهادها است.
-
معرض‌های بازار بین بانکی: بانک‌ها به یکدیگر وام می‌دهند و از یکدیگر وام می‌گیرند و شبکه‌ای از بدهی‌ها ایجاد می‌کنند. شکست یک بانک میتواند منجر به عدم پرداخت‌هایی شود که در بازار بین بانکی گسترش مییابد و نقدینگی و توانایی پرداخت طرف‌های مقابل را تحت تأثیر قرار میدهد. این مکانیزم به‌طور برجسته‌ای در طول بحران مالی جهانی ۲۰۰۸ مشاهده شد.
-
شبکه‌های مالی چندلایه: سیستم‌های مالی مدرن زنجیرههای ساده نیستند بلکه شبکه‌های پیچیده و چندلایه‌ای هستند که شامل نهادهای مختلفی فراتر از بانک‌ها میشوند. تحقیقات اخیر بر اهمیت تمرکز بر سرایت غیرمستقیم، به‌ویژه از طریق ارتباطات بانک-شرکت تأکید میکند (Wang et al., 2025). این شامل:
- Feedback Mechanisms: Troubled firms can trigger systemic risk within the banking sector. As firms face difficulties, their equity may depreciate and their credit quality deteriorate, directly impacting the banks that lend to them (Wang et al., 2025). This can create a vicious cycle where a downturn in the real economy feeds back into the financial system.
- Production Parameters: Sensitivity analysis reveals that factors like capital output elasticity and unit production costs affect risk transmission within these complex networks (Wang et al., 2025). A shock to these fundamental economic parameters can amplify financial stress through the bank-firm nexus.
فراتر از ارتباطات مالی مستقیم، عوامل روانی و جریان اطلاعات نقش مهمی در تسریع سرایت دارند.
-
فرار از بانک‌ها و رفتار سپرده‌گذاری: ترس از ورشکستگی یک بانک میتواند منجر به “فرار” شود، جایی که سپرده‌گذاران به‌طور همزمان وجوه خود را برداشت می‌کنند، صرف‌نظر از وضعیت واقعی بانک. تحقیقات نشان میدهد که سپرده‌های کوچک بانکی ممکن است بیشتر در معرض چنین رویدادهای واگیردار قرار گیرند تا سپرده‌های بزرگ‌تر، به‌ویژه آن‌هایی که با ابتکارات شمول مالی مرتبط هستند (Canlas et al., 2025). این موضوع نشان میدهد که چگونه درک ریسک میتواند به یک پیشگویی خودتحقق‌یافته تبدیل شود و حتی نهادهای بنیادی سالم را بی‌ثبات کند.
-
احساسات بازار و فروش در حالت وحشت: اخبار منفی یا یک شوک در یک بازار میتواند به سرعت اعتماد سرمایهگذاران را در سایر بازارها کاهش دهد، حتی اگر ارتباطات مستقیم ضعیف باشد. این منجر به فروش گسترده در حالت وحشت، انباشت نقدینگی و کاهش شدید قیمت داراییها می‌شود که بیشتر ناشی از ترس است تا تغییرات بنیادی اقتصادی.
انتقال محدود به بخش بانکی یا کلاس‌های دارایی خاص نیست؛ بلکه میتواند بازارهای مختلف را درنوردد و ناپایداری سیستماتیک وسیع‌تری ایجاد کند.
- بازارهای حمل و نقل و کالا: یک تحلیل مبتنی بر مدل‌های GARCH-Copula-CoVaR نشان‌دهنده سرریز ریسک شدید چند مقیاسی قابل توجهی بین بازارهای حمل و نقل و کالا است (Bei et al., 2025). این تحقیق تأکید میکند:
- Varying Risk Transfer: The degree of risk transfer differs across various commodity sectors, implying a nuanced impact of shocks originating in one area.
- Inter-Market Transmission Mechanisms: These spillovers highlight how disruptions in global trade or supply chains, reflected in shipping costs, can rapidly transmit volatility to essential commodity prices.
- Geopolitical Risk Influence: Geopolitical events significantly influence both shipping and commodity markets at multiple scales, adding another layer of complexity to risk assessment (Bei et al., 2025). For instance, disruptions in key shipping lanes due to conflict can immediately impact energy and food prices globally.
چشم‌انداز اقتصادی جهانی کنونی، تا ژوئن 2025، مجموعه‌ای پیچیده از عواملی را ارائه میدهد که میتواند به تسریع سرایت کمک کند. به عنوان مثال، سیستم مالی فرانسه با یک محیط کلان اقتصادی بین‌المللی بی‌سابقه مواجه است که با عدم قطعیت بسیار بالا مشخص می‌شود (بانک فرانسه، 2025).
چندین توسعه در سطح کلان به ایجاد یک محیط ریسک بالا کمک میکند.
-
سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی ایالات متحده: اعلام ایالات متحده در تاریخ ۲ آوریل ۲۰۲۵ درباره تعرفه‌های گسترده و کلان که به‌طور جزئی معلق شدند، عدم قطعیت قابل توجهی را به تجارت جهانی تزریق کرده است (بانک فرانسه، ۲۰۲۵). چنین اقدامات حمایت‌گرایانه‌ای میتواند منجر به اقدامات تلافی‌جویانه دوجانبه از سوی حوزه‌های تحت تأثیر، به‌ویژه چین، شود و زنجیرههای تأمین و جریان‌های تجاری مستقر را مختل کند.
-
محیط ژئوپلیتیکی تحت فشار: جنگ‌های جاری در اوکراین و غزه، به همراه بروز یک درگیری علنی بین اسرائیل و ایران در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵، به شدت چشم‌انداز ژئوپلیتیکی را تحت فشار قرار داده است (بانک فرانسه، ۲۰۲۵). این درگیری‌ها میتوانند بر بازارهای انرژی، مسیرهای تجاری و اعتماد سرمایهگذاران تأثیر بگذارند و نقاط بالقوه‌ای برای سرایت ایجاد کنند. در حالی که بازارها از زمان بروز جنگ تجاری نشان‌دهنده تاب‌آوری بوده‌اند، در صورت بروز شوک‌های منفی بیشتر، همچنان در معرض خطر تنظیمات نامنظم قرار دارند (بانک فرانسه، ۲۰۲۵).
-
سوال از استثنائیت دارایی‌های مالی ایالات متحده: استثنائیت دارایی‌های مالی صادر شده توسط دولت ایالات متحده و شرکت‌های آمریکایی، که در پایان سال 2024 به طور عمده حاکم بود و سهام ایالات متحده همچنان در حال افزایش بود، اکنون مورد سوال قرار گرفته است (بانک فرانسه، 2025). این تغییر در درک میتواند منجر به تخصیص مجدد سرمایه‌های جهانی و افزایش نوسانات در بازارهای مالی بزرگ شود.
شبکه پیچیده‌ای که بانک‌ها و اقتصاد واقعی را به هم متصل میکند، همچنان یک کانال اصلی برای سرایت است.
-
پیوندهای شرکت-بانک: مکانیزم‌های بازخورد قوی بین شرکت‌ها و بانک‌ها، جایی که شرکت‌های مشکل‌دار میتوانند از طریق کاهش ارزش سهام و deteriorating اعتبار، ریسک سیستمیک را تحریک کنند، منبع دائمی آسیب‌پذیری هستند (Wang et al., 2025). این ارتباط به این معنی است که یک کاهش قابل توجه در درآمدهای شرکتی یا یک موج ورشکستگی‌های شرکتی میتواند به سرعت استرس را به بخش بانکی منتقل کند.
-
ریسک سیستمیک منطقه‌ای: در حالی که عوامل جهانی غالب هستند، آسیب‌پذیری‌های منطقه‌ای نیز به ریسک سیستمیک کمک می‌کنند. به عنوان مثال، یک مطالعه در سال 2023 دینامیک‌های ریسک سیستمیک و ثبات بانک‌های تجاری در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) را مورد بررسی قرار داد و تأکید کرد که چگونه عوامل اقتصادی و سیاسی خاص منطقه میتوانند آسیب‌پذیری‌های بخش مالی را تشدید کنند (MDPI, 2023).
مقابله مؤثر با ریسک سرایت نیازمند یک رویکرد چندجانبه است که شامل چارچوبهای نظارتی قوی، مدیریت ریسک پیشگیرانه توسط مؤسسات مالی و همکاری بین‌المللی باشد.
نهادهای نظارتی و مؤسسات مالی باید به طور مداوم ابزارهای خود را با چشم‌انداز ریسک در حال تحول سازگار کنند.
-
تقویت چارچوبهای آزمون استرس: به بانک‌ها توصیه می‌شود که چارچوبهای آزمون استرس خود را تقویت کنند تا بهتر بتوانند سناریوهای شدید و نامطلوب را پیش‌بینی و تحمل کنند (Wang et al., 2025). این شامل شبیه‌سازی تأثیر شوک‌ها در شبکه‌های چندلایه و گنجاندن حلقه‌های بازخورد بین شرکت‌ها و بانک‌ها است.
-
نظارت بهبود یافته بر پیوندهای شرکت-بانک: نهادهای نظارتی باید نظارت خود بر پیوندهای شرکت-بانک را افزایش دهند تا نشانه‌های هشداردهنده زودهنگام از گسترش مشکلات از بخش شرکتی به سیستم بانکی را شناسایی کنند (Wang et al., 2025). این نظارت پیشگیرانه برای جلوگیری از تبدیل مسائل محلی در سطح شرکت به بحران‌های سیستمیک بسیار حیاتی است.
فراتر از توانایی پرداخت مؤسسات فردی، سیاست‌های کلان‌پروانه‌ای به دنبال حفظ ثبات سیستم مالی به‌طور کلی هستند.
-
پیش‌نیازهای سرمایه و نقدینگی: حفظ پیش‌نیازهای سرمایه کافی و ذخایر نقدینگی در سراسر بخش بانکی، دفاعی حیاتی در برابر شوک‌های غیرمنتظره فراهم میکند و خسارات را جذب کرده و از گسترش بحران نقدینگی جلوگیری میکند.
-
سیستم‌های هشدار اولیه: توسعه و بهبود سیستم‌های هشدار اولیه پیشرفته که شاخص‌های کلیدی ریسک سیستماتیک را در بازارها و نهادهای مختلف زیر نظر می‌گیرد، امکان مداخله به موقع را قبل از آنکه مسائل جزئی به بحران‌های کامل تبدیل شوند، فراهم میکند.
با توجه به ماهیت جهانی بازارهای مالی و سرایت، هماهنگی بین‌المللی میان نهادهای نظارتی و بانک‌های مرکزی ضروری است.
-
اشتراک‌گذاری اطلاعات: تسهیل اشتراک‌گذاری اطلاعات نظارتی و ارزیابی‌های ریسک در مرزها میتواند دیدگاه جامع‌تری از آسیب‌پذیری‌های سیستماتیک بالقوه ارائه دهد.
-
پاسخ‌های سیاست هماهنگ: در صورت بروز یک بحران فرامرزی، پاسخ‌های سیاست هماهنگ برای جلوگیری از اقدامات یک‌جانبه که ممکن است وضعیت را تشدید کند یا فرصت‌های آربیتراژ نظارتی ایجاد کند، ضروری است.
ریسک سرایت همچنان یک چالش پایدار و در حال تحول در چشم‌انداز مالی جهانی است. از ژوئن ۲۰۲۵، هم‌گرایی شبکه‌های مالی چندلایه پیچیده، تنش‌های ژئوپولیتیکی افزایش‌یافته و سیاست‌های تجاری غیرقابل پیش‌بینی نیاز به هوشیاری مداوم را برجسته میکند. مدیریت ریسک پیشگیرانه، آزمایش‌های استرس قوی که به سرایت غیرمستقیم از طریق پیوندهای شرکت-بانک توجه میکند و نظارت قوی‌تر بر مقررات، نه تنها بهترین شیوه‌ها بلکه سپرهای حیاتی برای حفظ ثبات مالی هستند.
منابع
مکانیسمهای اصلی ریسک سرایت چیستند؟
ریسک سرایت از طریق ارتباطات مالی مستقیم و واکنشهای رفتاری گسترش مییابد و بر بخشهای مختلف تأثیر میگذارد.
ریسک ژئوپولیتیکی چگونه بر سرایت تأثیر میگذارد؟
رویدادهای ژئوپولیتیکی میتوانند بازارها و زنجیرههای تأمین را مختل کنند و خطر سرایت در اقتصادها را افزایش دهند.
مقررات مالی چه نقشی در ریسک سرایت دارند؟
قوانین مالی میتوانند واقعاً ریسک سرایت را شکل دهند. وقتی قوانین خیلی سست هستند، میتوانند خلأهایی ایجاد کنند که اجازه میدهد رفتارهای پرخطر بدون کنترل گسترش یابند. این بدان معناست که اگر یک نهاد مالی دچار مشکل شود، دیگران ممکن است از آن پیروی کنند و این منجر به یک بحران وسیعتر شود. بنابراین، نظارت دقیق بر چارچوبهای نظارتی کلید جلوگیری از این اثرات دومینو در دنیای مالی است.
سرمایهگذار چگونه احساسات خود را به خطر سرایت کمک میکند؟
احساسات سرمایهگذاران مانند یک حلقه حالت برای بازار است. زمانی که سرمایهگذاران مضطرب یا بیش از حد خوشبین میشوند، میتواند تغییرات سریع در قیمت داراییها را به همراه داشته باشد. این نوسان احساسی میتواند منجر به سرایت شود، زیرا فروش یا خرید ناشی از وحشت از یک بازار به بازار دیگر گسترش مییابد. بنابراین، اگر افراد شروع به احساس نگرانی کنند، میتواند یک واکنش زنجیرهای را به راه بیندازد که بر چندین بخش تأثیر میگذارد.
آیا ریسک سرایت میتواند به طور متفاوتی بر بازارهای نوظهور تأثیر بگذارد؟
کاملاً درست است! بازارهای نوظهور معمولاً ثبات کمتری دارند و میتوانند به ریسک سرایت حساس‌تر باشند. هنگامی که یک بحران به یک اقتصاد بزرگ ضربه می‌زند، میتواند سریع‌تر به این بازارها منتقل شود و منجر به کاهش شدید در سرمایه‌گذاری و ارزش‌های ارزی گردد. این آسیب‌پذیری باعث می‌شود که برای اقتصادهای نوظهور ضروری باشد که سیستم‌های مالی قوی بسازند تا بتوانند طوفان‌های احتمالی را تحمل کنند.